“Attānameva paṭhamaṃ, Paṭirūpe(1) nivesaye, Athaññamanusāseyya, Na kilisseyya paṇḍito." | "Trước hết tự đặt mình, Vào những gì thích đáng. Sau mới giáo hóa người, Người trí khỏi bị nhiễm." |
(1 Patirūpe (theo bản Pāḷi của CSCD./ Dhammagiri. India).
Kệ Pháp Cú này, Đức Thế Tôn thuyết khi ngự tại Jetavana Vihāra (Kỳ Viên Tự) trong thành Sāvatthī (Xá Vệ), đề cập đến Trưởng lão Upananda (Ú Pá Nan Đá).
Tương truyền rằng: Vị ấy là một Trưởng lão có biệt tài thuyết pháp. Nhiều vị Tỳ
khưu nghe Ngài thuyết Pháp thoại liên hệ đến Tri túc, Thiểu dục, đã cúng dường
thượng y của mình đến Tôn giả Upananda, rồi thọ trì Hạnh Đầu đà. Riêng về Tôn giả
Upananda thì thọ dụng tất cả những vật dụng mà chư Tỳ khưu ấy xả bỏ.
Gần đến ngày an cư mùa mưa, Tôn giả Upananda đi viếng các chùa ở miền quê.
Trong một chùa nọ, các Sadi trẻ rất quý mến vị Pháp sư có tài như Trưởng lão, bèn
yêu cầu:
- Bạch Ngài! Xin thỉnh Ngài nhập hạ ở đây!
- Ở đây, mỗi Sư nhập hạ được dâng bao nhiêu y?
- Bạch Ngài, mỗi vị sư được một cái y choàng (Sāṭaka).
Tôn giả Upananda để lại nơi ấy đôi dép, rồi đến tịnh xá khác, cũng được thỉnh
Tôn giả an cư, Tôn giả hỏi:
- Trong Tịnh xá này chư Tỳ khưu được những vật dụng gì?
- Thưa Ngài, mỗi vị được hai tấm choàng.
- Tôn giả để lại chiếc gậy nơi đó, rồi đi đến một tịnh xá thứ ba, hỏi rằng: “Trong
tịnh xá này chư Tỳ khưu được vật dụng gì?”.
- Mỗi vị được ba chiếc y choàng.
Tôn giả để lại nơi ấy cái bình nước, đi đến tịnh xá thứ tư:
- Trong tịnh xá này chư Tỳ khưu được cái chi?
- Thưa, mỗi vị được bốn chiếc y choàng.
- Thôi thì ta sẽ an cư mùa mưa tại nơi này vậy.
Tôn giả Upananda an cư mùa mưa tại nơi ấy, thuyết pháp đến thính chúng cư sĩ
lẫn Tỳ khưu. Các Tỳ khưu cùng cư sĩ đã cúng dường Tôn giả Upananda rất nhiều y và
vải. Khi mãn mùa an cư, Tôn giả cho người đến các tịnh xá kia bảo rằng:
- Tôi cũng được vải nhập hạ đấy nhé, vì tôi đã để lại dép nơi ấy… gậy nơi ấy…
bình nước nơi ấy. Vậy chư Tỳ khưu hãy gởi vải an cư mùa mưa cho tôi.
Bấy giờ, trong tịnh xá có hai vị Tỳ khưu trẻ phát sanh được hai tấm y choàng và
một cái mền gấm (Kambala). Một vị đề nghị: “Đạo hữu hãy lấy hai lá y choàng, còn
cái mền gấm để phần tôi”, nhưng vị kia không chấp thuận lối phân chia này. Hai vị
còn đang ngồi cãi nhau gần bên đường cái thì bỗng nhìn thấy vị Trưởng lão Pháp sư
từ xa đi đến. Họ bèn yêu cầu:
- Bạch Ngài, xin Ngài hoan hỷ chia những vật này hộ chúng tôi!
- Quý Sư cứ tự mình chia nhau đi chứ!
- Bạch Ngài! Chúng tôi không thể chia được, xin Ngài hoan hỷ chia hộ chúng
tôi.
- Mà quý Sư sẽ tuân theo lời của ta hay không?
- Thưa vâng, chúng tôi sẽ nghe lời Ngài.
- Nếu vậy thì tốt lắm.
Thế rồi, vị Trưởng lão trao cho hai Tỳ khưu hai lá y choàng, còn mình giữ lấy
cái mền quý giá ra đi, bảo rằng:
- Phần này của ta là Pháp sư đã mất công hoà giải quý vị.
Hai vị Tỳ khưu trẻ bị chơi gác, lấy làm hối tiếc, bèn về yết kiến Đức Bổn Sư
bạch lại mọi việc. Bậc Đạo Sư giải rằng:
- Này chư Tỳ khưu! Không phải bây giờ thầy ấy mới sang đoạt tài vật của hai
con, làm cho hai con hối tiếc, mà trong thời trước thầy ấy đã từng làm như thế rồi.
Nói xong, Đức Thế Tôn thuyết lại Bổn sanh như sau:
Thời quá khứ, có hai con rái, một con lặn bờ sông, con kia thì lặn sâu dưới nước.
Một hôm, chúng cùng bắt được một con cá hồi (màu hồng hồng) thật bự. Hai con
tranh giành nhau: “Đầu cá là phần của tao, còn cái đuôi là của mày”. Rốt cuộc, hai
con không thể chia đồng phần nhau được. Chúng thấy một con giã can, bèn mời nó
làm trọng tài:
- Thưa cậu! Xin cậu làm ơn chia đồng phần con cá này giùm chúng tôi đi.
Con giã can nói:
- Ta đã ngồi xử kiện trong toà án của Đức vua quá lâu, vừa mới xả ra đi cho hết
tê chân đây! Bây giờ ta không có rảnh!
- Thôi mà cậu, xin cậu đừng làm thái! Xin cậu làm ơn chia con cá giùm chúng
tôi!
- Tụi bây có nghe lời của tao không?
- Thưa cậu, chúng tôi sẽ nghe lời cậu.
- Nếu vậy, thì ta sẽ chia hộ cho các người.
Rồi giã can chia như sau: “Trong hai ngươi, con nào đi dọc theo bờ thì nhận lấy
cái đuôi. Đứa nào lặn sâu dưới nước thì được lấy cái đầu. Còn khúc giữa này sẽ là
phần của ta, vì ta đã đứng ra phân xử vụ này”.
Con giã can cắt đầu và đuôi giao cho hai con rái, còn mình lấy khúc giữa, con
giã can còn lập lại bằng kệ cho hai con rái nghe bản án như sau:
“Anutīracārino naṅguṭṭhaṃ,
Sīsaṃ gambhīracārino;
Athāyaṃ majjhimo khaṇḍo,
Dhammaṭṭhassa bhavissatīti”.
- Con lặn gần bờ hãy lấy cái đuôi, con lặn dưới sâu hãy lấy cái đầu, còn khúc
giữa này sẽ là phần của công lý vậy!
Ngâm kệ xong, con giã can ngậm khúc mình cá ra đi, bỏ mặc hai con rái cá,
đứng nhìn theo ăn năn hối tiếc.
Sau khi kể dứt Bổn sanh, Ngài kết luận: “Ấy đấy, từ đời quá khứ, các con cũng
đã ăn năn, hối tiếc như thế rồi. Hai con rái cá nay là hai vị Tỳ khưu trẻ, con giã can
nay là Upananda”. Sau khi giảng dạy hai Tỳ khưu trẻ rồi. Đức Thế Tôn quở trách
Upananda rằng:
- Này các Tỳ khưu, muốn xứng đáng làm vị Pháp sư thuyết pháp dạy dỗ người
khác, trước hết phải tự đặt mình trên một vị trí đúng đắn.
Nói rồi, Đức Bổn Sư ngâm kệ rằng:
“Attānameva paṭhamaṃ, Paṭirūpe(1) nivesaye, Athaññamanusāseyya, Na kilisseyya paṇḍito." | "Trước hết tự đặt mình, Vào những gì thích đáng. Sau mới giáo hóa người, Người trí khỏi bị nhiễm." |
Commentaires